Maffia als metafoor: Italiaanse les van Jan-Joost Kroon
Het is weinigen gegeven een persoonlijke fascinatie te combineren met ondernemerschap. Jan-Joost Kroon slaagt daar wel in. Met zijn boek Van Capo tot CEO als sleutel gebruikt hij op tal van manieren inzicht in de maffia om organisaties te verbeteren. Want bedrijven kunnen veel leren van deze succesvolle Italiaanse multinational.
Tekst: Hans Hajée / Fotografie: Marcel Krijgsman
Al Pacino plantte het eerste zaadje voor de interesse van Jan-Joost Kroon voor de maffia. “Als tiener vond ik films als The Godfather, Scarface en Donnie Brasco geweldig. Daarna ben ik me via allerlei bronnen verder gaan verdiepen in de maffia. Bij de nonnen in Vught leerde ik Italiaans. Ook bezocht ik gebieden waar de maffia actief is.”
Succesvolle multinational
Na de HEAO volgde Kroon een studie bedrijfskunde aan de Erasmus Universiteit. “Daar leer je de kenmerken van succesvolle bedrijven als het gaat om organisatie, structuur en leiderschap. Toen ging voor het eerst een belletje rinkelen. Ik kende een bedrijf, een van de grootste Italiaanse multinationals, dat ook zeer succesvol is. Met een uiterst efficiënte bedrijfsvoering. En buitengewoon flexibel, waardoor het lukt om al ruim 150 jaar mee te bewegen met alle ontwikkelingen.”
Terughoudend
Na zijn studie hield Kroon zich als interim-consultant bezig met ontwikkeling en verandering binnen organisaties. “Door mijn werkervaring werden de parallellen tussen maffia en bedrijfsleven steeds duidelijker, net als de lessen die gewone bedrijven kunnen leren.”
Al snel ontstond het idee voor een boek over dit onderwerp. “Aanvankelijk met de nodige terughoudendheid. Zou het criminele aspect en het geweld van de maffia lezers niet afschrikken? Uiteraard verafschuw ik dit, net als iedereen. Maar als je de criminele aspecten isoleert dan kunnen de parallellen voor veel organisaties van waarde zijn.”
Pragmatische blik
Kroon overwon het voorbehoud, maakte zijn agenda leeg en schreef Van Capo tot CEO. Hierin draait het om de drie belangrijkste maffia-takken: Cosa Nostra (Sicilië), Ndrangheta (Calabrië) en Camorra (Napels en omgeving). “Ik bied geen complex theoretisch model of vastomlijnde aanpak. Het boek is vooral bedoeld om lezers aan het denken te zetten. Om ze ertoe te brengen op een andere, pragmatische manier naar hun eigen organisatie te kijken. En daarbij open te staan voor lessen van de maffia als het gaat om aspecten als strategie, leiderschap en communicatie.”
Eerste plaats en nominatie
Het boek bleek een doorslaand succes. Van Capo tot CEO stond bijna een maand op de eerste plaats van de Managementboek Top 100. “En nog altijd – al ruim 460 dagen – staat het in de top 100. De aandacht voor de maffia heeft een lange levenscyclus; het is zeker geen hype.”
Van Capo tot CEO werd in 2023 genomineerd voor Managementboek van het Jaar “De jury vond het perspectief verrassend, goed onderzocht en onderbouwd. Al won ik niet, de nominatie gaf de aandacht voor het boek een extra impuls.”
Nieuwe carrièrestappen
De interesse voor de parallellen tussen maffia en bedrijfsleven leidde ook tot nieuwe carrièrestappen. “Lezingen zijn een logisch verlengstuk van het boek. Die houd ik met veel plezier, bijvoorbeeld voor ondernemersverenigingen en andere zakelijke netwerken.”
Ook in Kroons consultancywerk vormt de maffia inmiddels een belangrijke component. “De vertaalslag van hun eigenschappen levert vaak krachtige verbeterpunten op, merk ik bij ondernemers waarvoor ik als klankbord fungeer. De maffiametafoor vormt een prima brug naar de essentie van hun bedrijfsvoering.”
Lange termijn
De doelgroep voor Kroons advies verschuift. “Als interimconsultant in grote organisaties heb je slechts tijdelijk invloed op een bedrijf. Als een opdracht eindigt, is maar de vraag wat daarvan beklijft. Nu werk ik vooral met mkb-ondernemers en leidinggevenden. Die kunnen snel bijsturen en zijn in staat om voor echte verandering te zorgen. Daardoor heb ik als adviseur impact op de lange termijn. Die rol bevalt me zeer.”
Nooit vrijblijvend
De Italiaanse lessen die Kroon gebruikt, zijn legio. “Bij de maffia is afspraak altijd afspraak. Er liggen geen contracten ten grondslag aan een actie of deal. Vertrouwen op iemands woord is dus cruciaal. Daarom heeft het niet nakomen van een afspraak altijd serieuze consequenties. Leden worden aangesproken op hun falen; er is geen ruimte voor vrijblijvendheid.”
Daar kunnen veel gewone organisaties iets van leren. “Te vaak komen medewerkers ermee weg als ze zich niet aan afspraken houden of deadlines missen. In zulke gevallen mag het management best een stevig signaal afgeven. Alleen dan worden mensen zich bewust van hun gedrag en de consequenties ervan voor anderen. Uiteindelijk brengt die duidelijkheid ook medewerkers verder.”
Pizzini
Als het gaat om communicatie geldt voor de maffia nadrukkelijk less is more. “Afspraken vinden meestal fysiek plaats. Doordat dit ongezien moet gebeuren, is er weinig tijd. Je moet kort en bondig zijn. Geen wollige exposés of ellenlange vergaderingen. Ook schriftelijke communicatie wordt tot een absoluut minimum beperkt.”
Legendarisch in dit verband is Bernardo Provenzano. Deze capo di tutti capi van de Cosa Nostra was ruim 42 jaar op de vlucht voor de politie. “Toch lukte het hem om zijn organisatie aan te blijven sturen. Dat deed hij via getypte gecodeerde briefjes, zogenaamde pizzini. Die werden door vertrouwelingen bezorgd. Ook in het digitale tijdperk gaf zijn opvolger Matteo Messina Denaro instructies met dergelijke briefjes.” Met een knipoog gebruikt Kroon de term pizzini voor zijn kernachtige aanbevelingen in Van Capo tot CEO.
Vakvolwassenheid
Het aannamebeleid van de maffia is bijzonder streng. “Het is een high performance organisatie. Leden moeten op dat niveau kunnen functioneren. Daarom wordt aan de voorkant zorgvuldig geselecteerd. Pas als de organisatie volledig overtuigd is van iemands capaciteiten kan hij lid worden. Uitzondering is de Ndrangheta waar de familieband leidend is.”
Capabele medewerkers moet je vertrouwen geven, vindt de maffia. “Instructies van het management bestaan uit drie componenten: opdracht, doorlooptijd en beoogd c.q. geëist resultaat. Bij de uitvoering hebben leden veel vrijheid. De organisatie gaat uit van hun vakvolwassenheid; aan micromanagement doet de maffia niet.” Ook hier kan het bedrijfsleven een voorbeeld aan nemen. “Professionals gedijen bij vrijheid en vertrouwen maar krijgen dat lang niet altijd.”
Cut the bullshit
De maffia kenmerkt zich door een sterke mate van flexibiliteit. “Achteroverleunen is er niet bij. De maffia is altijd in beweging om de concurrentie en opsporende instanties voor te blijven. Die wendbare bedrijfsvoering zie je ook bij nieuwe activiteiten. Blijft het beoogde resultaat uit dan wordt er niet doorgemodderd maar gaat de stekker eruit. Doortastend dus. Dat is ook in bredere zin een belangrijke maffiales: cut the bullshit.”
Aanzien en respect
De aantrekkingskracht van de maffia is door de jaren heen steeds groot gebleken. “Ondanks het feit dat je 24/7 klaar moet staan voor de organisatie. En zelfs je eigen familie moet verloochenen, als dat nodig is.”
Het financiële aspect is zeker niet doorslaggevend. “Wel voor sommige jonge leden, bijvoorbeeld in een stad als Napels. Maar aanzien en respect zijn vaak veel belangrijker. Een lidmaatschap geeft status en daar zijn mensen gevoelig voor.”
Kernwaarden
In hoeverre is sprake van angst? Het is immers vrijwel onmogelijk om uit de maffia te stappen. “Het lidmaatschap is een bewuste keuze. Maffiosi weten heel goed waar ze aan beginnen. Natuurlijk willen ze fouten te allen tijde vermijden, gezien de consequenties. Dus ja, angst speelt een rol. Maar het gaat vooral om kernwaarden als onvoorwaardelijkheid, loyaliteit en vertrouwen. Dat zijn sterke triggers voor zowel bestaande als nieuwe leden.”
Ook hierin schuilt een les. “Te vaak gebruiken bedrijven containerbegrippen bij hun kernwaarden. Zo wordt niet duidelijk waar een organisatie echt voor staat. Bij de maffia is daar geen enkele twijfel over.”
Famiglia
Kroons expertise op het snijvlak van maffia en bedrijfsadvies blijft nieuwe perspectieven opleveren. “Op het gala van de managementboekverkiezing ontmoette ik mensen van Living Story, makers van managementgames. Het klikte en samen hebben we Famiglia ontwikkeld; een spel vol metaforen dat zich afspeelt op een eiland waarbij alles draait om reputatie. Zie het als een mix van Risk, Kolonisten van Catan en Wie is de Mol.”
VIER VINKJES
Recent werd een non opgepakt die boodschappen overbracht aan Ndrangheta-leden in de gevangenis. En de zus van Matteo Messina Denaro was actief als boekhouder voor de organisatie. Toch kenmerkt de maffia zich nadrukkelijk door een machocultuur, stelt Kroon. “Om lid te zijn, moet je vier vinkjes hebben: Italiaan, man, 18 jaar en hetero. Vrouwen spelen formeel geen rol.”
Informeel is dat anders. “Alleen door een familieband kun je lid worden van de Ndrangheta. Mannen bemoeien zich amper met de opvoeding. De taak van vrouwen is om de kernwaarden van de organisatie door te geven aan hun kinderen. Als zodanig is hun rol dus wel degelijk van groot belang.”
Het gebrek aan diversiteit binnen de maffia heeft nadelen maar ook voordelen. “Door de gedeelde culturele kenmerken weten maffiosi precies wat ze aan elkaar hebben. Dit beperkt de kans op misverstanden en maakt het mogelijk om snel en efficiënt te handelen.”
Bloedfanatiek
Famiglia wordt gespeeld met minimaal twaalf personen. “Het managementgame is ook geschikt voor grote organisaties; die delen we op in meerdere groepen. In het spel strijden families tegen elkaar met deelnemers in verschillende rollen: capo, consigliere, picotti. Je moet allianties sluiten en elkaar beroven. Er heersen onder meer chaos en tijdsdruk; dat levert veel dynamiek op. Deelnemers zijn opvallend vaak bloedfanatiek.”
Meestal vertoont hun gedrag overeenkomsten met dat in het echte leven. “Maar het gebeurt ook dat iemand zich in het spel juist heel anders gedraagt. Zo’n eigenschap kan wellicht in zijn of haar functie van waarde zijn. Dergelijke verrassende inzichten komen uit de reflectie aan het einde van het spel en maken Famiglia zeer waardevol om te spelen. En het is vooral ook erg leuk om te doen.”
Iconische locaties
Dat de maffia een rode draad blijft in Kroons toekomst staat voor hem vast. “Zo komt er zeker een vervolg op Van Capo tot CEO. Alle feedback heeft nieuwe en aanvullende inzichten opgeleverd. Die wil ik graag delen in een volgend boek.”
Ook blijft hij zich verdiepen in de maffia. “Komende zomer ga ik opnieuw een aantal iconische locaties bezoeken. Door deze plekken te ervaren, wil ik de essentie van de maffia nog beter doorgronden.”
www.percapi.nl
www.famiglia.nl
Utrecht Business Nr5 2024
